Azerbaycan Etnografya

Etnografya bilimi - halkı, halkın kendine özgü özelliklerini öğrenir, tarih, arkeoloji, ayrıca başka bilim dallarının elde ettiği sonuçları da süzgecinden geçirir, tamamlar, bütünleştirir. Sonuçta etnik ve milli idrake ermenin, kendini tanımanın temelini oluşturur. Yani, maddi ve manevi kültür temeline dayalı milli kimlik şekillenir. Etnografya bilimi ise binyılların bu milli-etnik kimliğini ortaya koymaktadır.

Kafkas’ın güney-doğusunda geniş bir alanı kapsayan Azerbaycan elverişli doğal, coğrafi ve iktisadi-strateji mekânda yerleşmiştir. Bu yüzden de burada maddi medeniyetin teşekkülü, gelişimi ve yayılması için her türlü olanaklar olmuştur.

Halk bu zenginliklerden faydalanarak binyıllarca çeşitli ve derin maddi medeniyet dallarını kurmuş ve geliştirmiştir. Hiç şüphesiz, maddi ve manevi medeniyetin karşılıklı ilişkisi her iki alanın yüksek seviyeye ulaşmasına zemin oluşturmuştur. Azerbaycan haklı olarak uygarlığın ilk ocaklarından sayılır.  

Azerbaycan bölgenin son derece elverişli iklimi, zengin bitki ve hayvanatı, yerli halkın kadimliği, tarım, çok dallı sanatkârlık, maddi ve manevi dünyası onun etnografya açısından daha çeşitli ve içerikli olmasına zemin hazırlamıştır. O da bir gerçektir ki halk binyıllardır Kafkas, Yakın Doğu ve başka ülkelerin halklarıyla devamlı ve kesintisiz sık iktisadi ve kültürel ilişkide olmuştur. Bu karşılıklı temastan ve kavuşmaktan çok şey almış, faydalanmış ve zenginleşmiştir. Halkın etnografyası Kafkas, bir kadar geniş anlamda, Yakın ve Orta Doğu halklarının etnografyasının ayrılmaz parçasıdır. Her bir halkın maddi medeniyeti yalnız onun kendine özgü özellikleri ve ferdi hususiyetleriyle seçilir. Bu ise bir etnik kimliğe ait medeniyeti diğer etnik kimliklerin medeniyetinden önemli ölçüde olarak ayrılmaktadır. Bu anlamda Azerbaycan halkının binyıllık ampirik tecrübe, bilgi ve alışkanlıklara dayalı maddi medeniyet tarihi, spesifikliği ve milli nitelikleri maddi medeniyetin tüm dallarında açık şekilde ortaya çıkmaktadır. 

Genelde  19. yüzyılın ortalarında hayvancılıkla uğraşan toplulukların yerleşik yaşama geçmesi sonucunda ilkel topluluk ilişkilerinin kalıntıları daha çok korunduğundan, yerleşik yaşama geçişte akrabalık ilkesi doğrultusunda yerleşim geleneklerine ciddi şekilde uymuşlardır. Yerleşik yaşama geçiş süreci kan bağına dayalı aşiretler arasında yaşandığı için, yeni kurulan kentler, akraba gruplardan oluşmuşlardır. Bunun sonucunda şekillenen gelenekler bütün halkı kapsamıştır.

Azerbaycan bölgesinde ailenin teşekkül sürecinin Eneolit dönemini sonunda başladığı ihtimal edilir. 

Azerbaycan ailesi ve aile yaşamına ilişkin kaynaklarda, yazılı abidelerde ve kaynaklarda, 13. yüzyıl büyük Azerbaycan alimi Nesireddin Tusi’nin, Azerbaycan edebiyatı klasiklerini eserlerinde, şifahi halk edebiyatının bir türü olan destanlarda önemli bilgiler vardır. Azerbaycanlıların aile ve aile yaşamına dair ilginç bilgiler 11.-13. yüzyıllara ait kaynaklarda yerini almıştır. Azerbaycan’da aile ve aile yaşamı konuları 18. yüzyılın başlayarak 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarında yazılmış etnografya konulu Rusça literatürde da yerini almıştır. Bu bilgilerin karşılaştırmalı tahlili Azerbaycan’da orta yüzyıllarda aile yaşamı ile yeni dönemin aile yaşamı arasında keskin fark olmadığını açık şekilde göstermektedir. Yeni Azerbaycan halkının aile yaşamında bugüne dek aktarılarak gelmiş gelenekler söz konusudur. Demek Azerbaycan halkı aile ve aile yaşamıyla ilgili geleneklerini yüzyıllar boyunca koruyabilmiş, onları olgunlaştırmıştır. Bu gelenekler gittikçe geliştirmiş ve tarihin aşamalarını atlayarak günümüze kadar ulaşmıştır. 

Azerbaycan etnografyası sadece Kafkas’ın kültürünü değil genel olarak dünya etnografya kültürünü zenginleştiren bir kaynaktır. Bu yüzden de Azerbaycan devleti maddi ve manevi medeniyetin korunmasına, gelişimine yüksek düzeyde ilgi göstermektedir. Bu Azerbaycan Etnografya Müzesinin kurulmasına dair Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 11 Temmuz 2008 yılında imzaladığı emirde bir daha vurgulanmıştır.