Azerbaycan sağlık ve dinlenme merkezleri

Azerbaycanda eski dönemlerden tedavi-profilaktik amaçla doğanın şefaverici faktörleri olan maden sularından, çeşitli petrol ve volkanik çamurlar geniş kullanılmıştır. Ülke asırlar boyu tarihi İpek Yolu aracılığıyla nadir ilaç gibi ihraç edilen tedavi petrolü ile ünlü olmuştur. XIX yüzyıldan itibaren Azerbaycan\'ın çeşitli bölgelerinde tedavi önemli doğal kaynakların bilimsel araştırmasına başlanmıştır. Yapılan araştırmaların sonuçları Azerbaycan\'ı kaplucalarıyla  ünlü olan mekan  olarak nitelendirebiliriz. Azerbaycan\'da tatil organizesi düzenlenmesi XX yüzyıldan itibaren başlamıştır. Uygun iklim koşulları, çeşitli mineral sular, tedavi çamur ve petrol rezervlerine bağlı olarak, ülkenin ayrı ayrı iklim bölgelerinde bulunan zengin tedavi içerige sahip doğal tatil(kapluca) yerleri sınıflandırması belirlenmiş ve bununla ilgili gerekli altyapı oluşturulmuştur. 

1936 yılında Kurortoloji(yani kapluca) ve Fizioterapi Enstitüsü\'nün kurulması ile doğal kaplucaların bilimsel incelenmesinde yeni aşama başlamıştır.  XX yüzyılın ikinci yarısında Azerbaycan\'da artık oluşmuş kaplucalar zinciri vardı. Aynı dönemde kurulan sanatoryum, pansionat ve dinlenme evleri sistemi Azerbaycan\'ın, neredeyse bütün illerini kapsıyordu.  Kapluca-tedavi imkanları çok geniş olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Abşeron yarımadası, Gence-Hacıkend-Göygöl, Şeki-Zagatala, Şuşa-Turşsu, Guba-Haçmaz-Nabran, Lenkeran-Astara ve diğer bölgelerde tedavi ve dinlenmenin düzenlenmesi için gerekli ortam yaratılmıştır. Azerbaycan kaplucalarının gelişmesine 1970\'den başlayarak özellıkle dikkat edilmiştir. İşte aynı yıl SSCB hükümetinin kararı ile Abşeron yarımadası, Naftalan ve İstisu kaplucaları SSCB genel ittifak listesinde önemli kaplucalar sırasına dahil edilmiştir. 

1980\'li yıllarda ise hükümetin özel kararına göre, Azerbaycan\'ın kaplucalar zincirinin genişletilmesi, aynı zamanda Xaçmaz-Nabran bölgesinde büyük hacimli projelerin gerçekleştirilmesi kastedilirse de, oluşan karmaşık siyasi süreçler bu planın hayata geçirilmesine imkan vermemiştir. Azerbaycan bağımsızlık kazandıktan sonra kapluca işinin gelişmesinde özel bir dönem başlamıştır. Öyle ki, 2007 yılında Azerbaycan Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Azerbaycan kaplucaları devlet programı hakkında talimat imzalamıştır. Ayrıca, 2009 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu kaplucalar hakkında Örnek Yönetmelik nin onaylanması hakkında karar kabul etmiştir. Azerbaycan\'da kapluca doğal tedavi rezervlerine sahip olan eraziler, bu kaynakların yeniden yapıtlanma, profilaktik ve tedavi amacı ile kullanmak için gerekli ortamı olan toprak arsa ediliyor. Azerbaycan\'ın toprakları kaplucalarla zengindir. Böyle yerlerdeki dinlenme ve tedaviyi sağlayan muesseseler (sanatoryumlar, dinlenme evleri, pansionatlar, balneoloji ve çamur tedavi ocakları, kapluca poliklinikleri, restorasyon merkezleri vb), sağlık koruma bölgeleri ve diğer kapluca altyapısı organize ediliyor. 

Doğal tedavi kaynaklarına göre Azerbaycan\'da kaplucaları balneoloji, iklim, tedavi çamur kaplucaları ve Naftalan petrolü kaplucası gibi çeşitleri mevcuttur.

Balneoloji kaplucalara, genellikle, doğal mineral sularda kullanılan kaplucalar aittir. 

Azerbaycan\'ın topraklarında tedavi özelliklerine göre dünyada kabul edilen sekiz grup mineral suyun her biri mevcuttur. Iklim kaplucaları tedavi amaçlı iklime sahiptir. Iklim kaplucaları için uygun olan tedavi amaçlı faktörler (deniz suyu, güneş havuzları, sıcak kum vanaları, dağ iklimi vb) birçok hastalıkların profilaktikası ve tedavisi açısından önemli hesap ediliyor. Tedavi çamur kaplucalarında, çamurdan  genelikle lil çamurundan (Masazır ve Zığ gölünün palçıgları) ve tepe (volkan) çamurların kullanmak yoluyla tedavi yapılıyor. 

Naftalan petrolü kaplucalarında benzersiz tedavi amaçlı olan ve yüksek etkiye sahip Naftalan petrolü ile tedavi yapılıyor. 

Büyük Kafkas bölgesinde otuzdan fazla termal ve soğuk çeşitli konsentrasiyalı kükürdlü ve organik maddeler içeren az minerallaşmış maden suyu yatakları mevcuttur. Azerbaycan\'da yaygın çamur volkanları da bu bölgede bulunuyor. 

Küçük Kafkas bölgesi karbon asitli mineral bakımından zengin balneoloji kaplucalarıyla farklılık gösteriyor. Şifalı iklime sahiptir. Bu bölgede nadir doğal tedavi unsuru olarak bilinen Naftalan petrolü madenleri bulunuyor. 

Hazar Denizi\'nin sahil bölgesi iklim ve balneoloji özelliklerine göre üç kapluca  alanına ayrılıyor. Hudat-Yalama şeridi (Nabran kaplucası) kumlu plajlar, ormanlar, iyot-bromlu su rezervleri bakımından zengin. Abşeron yarımadası Merdekan, Bilgeh, Zuğulba, Buzovna, Surahanı kaplucalarını kapsamaktadır. Aynı bölgede deniz iklimi ile beraber Şıh termal sulfidli suyu, birçok iyotlu-bromlu sular gibi çeşitli mineral sularla tedavi yapılır. Surahanı kükürdlü suları, Masazır ve Zığ lil palçıgları da tedavi için kullanılıyor. 

Lenkeran-Astara subtropikal şeridi termal mineral su çeşmeleri ile zengindir.

Minerallları ile zengin bu bölgede (150 su çeşmeleri) kapluca tedavisi için önemli olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Sirab, Badamlı, Vayhır, Darıdağ ve Batabat kaplucaları bulunuyor. 

Kür-Aras çökekliyinde balneoloji kaplucaları yerleşiyor ve mevcut metanlı, azotlu, yüksek ve çok yüksek minerallaşmış, silisiumlu, iyotlu-bromlu termal su kaynakları tedavileri öneme sahiptir.