Albanya

Ahemeni topraklarına hâkim olan İskender’in İmparatorluğu M.Ö. 323 yılında İskender’in ölümüyle dağılmıştır. Günümüzde Azerbaycan Türklerinin yaşadığı kuzey topraklarda M.Ö. 4. yüzyılda Albanya, güneyinde ise Atropatena devleti kurulmuştur.

Albanlarla ilgili ilk bilgiyi veren Romalı tarihçi Strabon, Albanların İberlerle Kaspi denizi arasında yaşadıklarını yazmıştır. Devletin batı sınırı ise Antik kaynaklarda Kambis olarak geçen İori olmuştur. Bugünkü Gürcistan’ın doğu bölgesi de onların egemenliği altında bulunmuştur. Strabon’a göre devletin doğu sınırı Kafkas dağlarıyla çevrilidir. Kafkasların denize yakın bölgesi ise Keraun olarak adlandırılmıştır. Ptolomey de Alban ülkesinin doğuda Soana nehrine kadar ulaştığını ifade etmiştir.

Alban kabile ittifakı 26 boydan oluşmuştur. Strabon`a göre bu boylar birbiriyle iletişim kurmakta zorlanmaktaydı. Her boy kendi diline sahipti ancak Türk boylarının baskın oluşu, Albanya’da ortak iletişim dilini Türkçe yapmıştır. Alban soyları Kür nehrinin orta ve aşağı bölgesinde ve nehrin sol sahilinde yerleşmişlerdir. Nehrin sağ sahilinde ise Kaspiler yaşamıştır. Bazı âlimler bunları da Alban olarak görmüşlerdir. Etnik farklar onların mezar türlerinden ve defin geleneklerinden belirgindir. Küp mezarlar, çiğ tuğladan yapılmış abide mezarlar (serdabeler), saksı-tekne mezarlar, katakomba olarak adlanan kuyu mezarlar (kuyu duvarının bir hissesi oyulur ve orada ölüyle eşyalarına göre yer açılır, defin bittikten sonra mezarın ağzı örülerek kapatılırdı). Albanya’da yaşayan halkların medeniyetleri hakkında bilgi vermektedir.

Modern kaynaklar Albanlar’ın kendileri dışında kalan 25 boyu da kendi hâkimiyeti altına almış olduklarını kanıtlamaktadır. Bunların büyük kısmı Albanlarla akraba olsa da, bir kısmı köken olarak onlardan farklıdır. Araştırmacılar arasında Albanlar’ın Sak boyundan geldiği veya onların yaşadığı toprakların yerlileri oldukları konusunda ihtilaflar vardır.

Tarihi belgelere dayanarak Alban boylarından sayılan ve Kuzey Azerbaycan’ın Gebele bölgesinde yaşayan az sayıda Udinler’in atası olarak kabul edilen Utiler Alazan’la Kür nehrinin kavşağında, Legler Samur nehrinin dağlık bölgesinde, Lupenler Kafkas dağlarının güney eteklerinde, Gargarlar Kafkasların kuzeyinde (sonralar ise Karabağ’ın ovalık arazilerinde) yaşamışlardır.

Albanya’nın genel olarak Türklerden oluştuğuna dair bilgiler giderek yaygınlaşmıştır.

M.S. 510 yılında Albanya devleti Sasaniler imparatorluğu tarafından işgal edilmiştir.

Başkenti Gebele ve Berde şehirleri

Hükümdarların hâkimiyet yılları: Araniler hanedanı --

M.Ö. 2. yy.  Aran

M.Ö. 65-?  Oroys

M.Ö. 36-?  Zober

Alban Arşakiler kolu--

M.S. 215-255  1. Vaçagan

255-262  1. Vaçe

?- Mirhavan

?- Satoy

?- Asay

?- Asvagen

?- 2. Vaçe

359-371 Urnayr

493-510  3. Vaçagan