Atropatena

Atropat devleti M.Ö. 323 yılında kurulmuştur. Atropatena toprakları Ahemeniler (Hahameneşi) devleti sınırları içerisinde yer almıştır. Atropatena, devlet terkibinde bulunan 20 satraplıktan (bölge) onuncusu olmuştur. Makedonyalı İskender M.Ö. 331 yılında İran Şahı 3. Darius’u mağlup ederek, Ahemeni devletini yok etmiştir. Atropatena, Makedonyalılar egemenliğinde yarı bağımsız devlet statüsü elde etmiştir.

Bazı tarihçiler Azerbaycan’ın adının o Atropatena’nın hükümdarı Atropat’ın adından türediğini iddia etmektedirler. Cami et-Tevarih’in yazarı Reşideddin ile Tebrizli Mehemmed Hüseyn bin Helef ise Azerbaycan sözünün Türkçe olduğunu savunmuşlardır. Onlara göre, Azer yüksek yer, bayjan ise büyükler manasındadır.

Atropatena Midiya devletinin devamcısı olarak kabul edilebilir. Strabon: Midiya//Midya iki bölgeden ibarettir: birincisine Büyük Midiya, ikincisine ise Atropat Midiyası deniliyor” şeklinde ifade etmiştir. Güney Azerbaycan topraklarında Manna devletinden 270 sene sonra kurulan bağımsız Atropatena devletinde önemli ekonomik gelişmeler yaşanmıştır. Atropatenalılar ekincilik, bağcılık ve hayvancılıkta büyük başarılar elde etmişlerdir. Ülkenin zenginlikleri- altın, bakır, demir, kurşun, gümüş ise ekonomik ilerlemede önemli etkenler olmuştur.

Tarihi belgelerde bu devletin topraklarında Kassit, Merd, Tiboren, Muğ ve Uti adlı aşiretlerin yaşadığı gösterilmektedir.

Atropatena M.Ö. 2-1. yüzyılda Ahemeni devletini yok eden Parfiya devletinin hâkimiyeti altına girmiştir. M.Ö. 226 yılında ise Sasaniler Parfiyalıların hâkimiyetini yıkımışlar. Sasaniler döneminde Atropatena’nın bağımsızlığını elde ettiği düşünülmektedir.

Atropatena (bazı kaynaklarda Adurbadagan), Sasani İmparatorluğunun merzbanlıklarından (uç beyliğinden) biriydi. Atropatena 4-5. yüzyıllarda siyasi bağımsızlığını kaybetse de, din ve medeniyet merkezi olarak önem kazanmıştır. Bunun da sebebi Sasanilerin ana mabedi olan Adurguşnasp’ın (Azergeşesb’in) Azerbaycan’ın güneyindeki Şiz şehrinde olmasıdır.

Başkenti Gazaka şehri

Hükümdarların hakimiyet yılları:    

M.Ö. 331-?  Atropat

M.Ö. 3. yüzyılın 20. yılları-?  Artabazan

M.Ö. 36.-20.  yıllar  Artabazd

M.Ö. 20. yıllar- m.s. 2. yıl Ariobarzan

M.S. 2. yıl-20. Yıllar (tahmini)  Ariovast