Midiya

Manna’nın güneydoğusuna yerleşen Madalılar, M.Ö. 1. binyılın başlarında siyasi arenaya çıkmışlardır. Mada aşiret ittifakı Azerbaycan’ın kuzeyinden başlamış, doğu, güneydoğu tarafında, Zagros dağlarının eteklerinde gerçekleşmiştir. Onlar M.Ö. 673 yılında Assurya’ya karşı ayaklanarak kendi bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Saklar (Skif, İskit) Assurya ile müttefik olarak Midiyalılara hücum etmişler ve onları kendilerine tabi kılmışlardır. Sak hükümranlığı 28 yıl sürmüş ve Madiyin oğlu Kiaksar (625-585) İskitlerin hakimiyetine son vermiştir. Bunun ardından Kiaksar zamanında Madalılar Hirkaniya, Parfiya, Parsa, Elam, Manna, Urartu ve Azerbaycan topraklarında yerleşen Skif şahlığına son vermişlerdir. M.Ö. 7. yüzyılda Mada’da Zerdüştlük dünyada ilk kez resmi devlet dini olmuştur.

Madalılar orduları Urartu ve Asur krallıklarını mağlup ederek sınırlarını Ön Asya’nın doğu bölgesinde bulunan Kızılırmak nehrinden başlamış, bugünkü İran’ın doğu sınırlarına kadar uzatmayı başarmışlardır. Yalnız Aras nehrinin kuzeyi Midiya Devleti’nin hakimiyeti altına girmiştir. Tarihçiler burada Alban Devleti’nin kurulmasına, yani M.Ö. 6. yüzyıla kadar Sak aşiretlerinin yaşadığı fikrine katılmışlardır.

Tarihi kaynaklarda, Midiya Devleti kurulduğunda bugünkü Azerbaycan Türklerinin yaşadığı topraklarda M.Ö. 7. yüzyılın 70 li yıllarında İşguz (Skif) Krallığı’nın hüküm sürdüğü belirtilmektedir. Midiyalılar Asurilerle yaptıkları savaşta zafer kazanmıştır. (M.Ö. 7. yüzyılın sonu) Onlar 7. yüzyılın ilk yıllarında Urartu ve Skif krallığının topraklarını ele geçirmeyi başarmıştır.

Midiyalılar M.Ö. 614 yılında Aşşur şehrine akın edip şehri yıkmışlar ve Babillilerle ittifak kurmuşlardır. 612 yılında de Asurya’nın başkenti Ninevan’ı dağıtıp, halkına zulüm etmişlerdir. M.Ö. 605 yılındaysa Asuriya’nın sonu gelmiş ve toprakları Midiyayla Babil Devleti arasında paylaşılmıştır.

Midiya fatih ruhlu bir hükümdarın zaferleriyle kendini gösterse de, hükümdar Astiag’ın döneminde hayli güçsüz düşmüştür. Çünkü Astiag atası Kiaksar gibi kudretli değildir. 7. yüzyılın sonlarına doğru 2. Kuruş Fars aşiretlerini bir bayrak toplanmışlar ve Midiyalılar üzerine akın etmiş ve ülkeyi tümüyle ele geçirmişlerdir.

Başkenti Ekbatan şehri

M.Ö. ortalama. 728 -675  Deyok

M.Ö. ortalama. 675 - 653 Fraorta

M.Ö. ortalama. 653 - 625 Madiy

M.Ö. ortalama. 625 - 585 Kiaksar

M.Ö. ortalama. 585- 550 Astiag